Het aantal mensen met een burn-out of depressieve gevoelens blijft stijgen. Inzetten op je mentaal welzijn is dus belangrijker dan ooit. Maar hoe herken je nu precies een (potentiële) burn-out? We vroegen het aan Helga Helskens, preventieadviseur bij Mensura. “Er zijn vier duidelijke signalen waaraan je een burn-out identificeert bij jezelf of bij een collega.”
Over Helga Helskens
Helga is preventieadviseur psychosociale aspecten bij Mensura, een Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk. Via opleidingen en persoonlijke begeleiding werken Helga en haar collega’s aan het mentaal welzijn van medewerkers, waaronder het voorkomen en herstellen van een burn-out.
Wat is een burn-out?
“Een burn-out is een energiestoornis die rechtstreeks gelinkt is aan stress”, legt Helga uit. “Stressfactoren verschillen van persoon tot persoon. Binnen de bedrijfswereld worden steeds meer eisen gesteld aan werknemers: stijgende werkdruk, veranderingen in het team of binnen de organisatie ... Maar ook spanningen onder collega’s of moeilijkheden in privésfeer kunnen voor stress zorgen. Daarnaast leggen mensen zichzélf ook vaak druk op. Maar stress op zich hoeft niet schadelijk te zijn. Het kan ons soms zelfs helpen om beter om te gaan met potentieel bedreigende of stressvolle situaties.”
Gevaarlijk wordt het pas als die stress langdurig aanhoudt zonder voldoende herstel- of ontspanningsmomenten, aldus Helga. “Als je in een aanhoudende fase van stress verkeert waarin je niet of te weinig kan recupereren, ontstaat overspannenheid. Als dat te lang duurt, bestaat de kans dat je in een burn-out verzeilt.”
4 signalen van een burn-out
“Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen overspannenheid en een effectieve burn-out”, gaat Helga verder. “Een burn-out kan je herkennen aan vier kernsymptomen.”
1. Uitputting
“Mensen met een burn-out zijn extreem vermoeid. Het kan zo ver gaan dat mensen met een burn-out niet uit bed geraken of niet de energie hebben om te koken. Ze zijn snel vermoeid, ook al is de activiteit niet intensief. Haast elke inspanning vraagt veel energie, waardoor ontspannen moeilijk is.”
2. Emotioneel controleverlies
“Bij een burn-out verlies je de controle over je emoties, waardoor je emotioneel minder stabiel bent. Denk maar aan een hoge prikkelbaarheid (snel geïrriteerd of droevig zijn), woede-uitbarstingen of zelfs huilbuien.”
3. Cognitief controleverlies
“Een burn-out heeft ook een impact op je vermogen om informatie te verwerven en te verwerken. Voorbeelden daarvan zijn verstrooidheid, vergeetachtigheid en concentratieproblemen. In extreme vormen verliezen patiënten zelfs hun automatismen. Ik heb al gevallen gezien van mensen die niet meer weten hoe ze een mail moeten versturen of hun tanden poetsen.”
4. Mentaal afstand nemen
“Omdat mensen met een burn-out emotioneel kwetsbaar zijn, gaan ze zichzelf beschermen door afstand te nemen. Van hun werk, maar soms ook van collega’s, familie en vrienden. Ze komen vaak cynischer over op het werk, waardoor het kan lijken alsof ze niet meer gemotiveerd zijn. Die mentale afstand is een copingmechanisme om zo weinig mogelijk energie te verliezen.”
Andere mogelijke signalen
“De vier bovenstaande symptomen komen bij elke burn-out voor”, zegt Helga. “Maar er zijn nog bijkomende symptomen. Deze symptomen zijn niet typisch voor een burn-out, maar eerder een gevolg van de kernsymptomen. Een depressieve stemming is vaker voorkomend bij mensen met een burn-out, maar is dus geen vereiste. Daarnaast zijn er ook lichamelijke spanningsklachten zoals nekpijn, stijve schouders, hoofdpijn en maag- en darmklachten. Tenslotte kunnen er zich ook gedragsmatige spanningsklachten voordoen: veranderde eetlust, meer alcohol consumeren, nagelbijten of met je been wippen.”
Hoe kan je een burn-out voorkomen?
“Burn-outsignalen zijn bijna niet te negeren”, vertelt Helga. “Daardoor kan je een gemakkelijk een burn-out vermoeden bij jezelf of een collega. Let wel: enkel een arts kan de effectieve diagnose stellen. Daarom spreken we eerder over ‘overspannenheid zonder diagnose’.”
“Of je nu een vastgestelde burn-out hebt of zwaar overspannen bent, één ding is duidelijk: jouw lichaam heeft nood aan ontspanning. Hoewel burn-outsignalen zeer zichtbaar kunnen zijn, is het doorgaans moeilijker om tijdig je eigen stresssignalen te herkennen. Het zou nochtans beter zijn om al in die fase te kunnen ingrijpen.”
“Vaak geeft je lichaam die stresssignalen wel, maar negeer je die – soms onbewust. Je beseft soms pas hoe lang en ver je over je limiet bent gegaan tot je een burn-out hebt of zwaar overspannen bent. Probeer dus om je stresssignalen – en die van je collega’s – op tijd te herkennen.”
Wat als je een burn-out voelt naderen?
“Heb je het gevoel dat je over je limiet gaat? De fase voor een burn-out gaat gepaard met toenemende stresssignalen. De vermoeidheid en spanningsklachten nemen toe, en je zal steeds meer energie verliezen bij taken die je anders zonder problemen doet. Neem die signalen serieus. Maak tijd voor ontspanning en durf pauzes nemen. Analyseer wat de overspanning veroorzaakt. Daar bestaat een goede methode voor: die van de energiegevers en -vreters”, aldus Helga.
“Neem een blad papier en maak een lijst met twee kolommen. Links schrijf je op wat je energie geeft: een project afwerken, goede kwaliteit leveren, positieve feedback, een uitstap met familie of vrienden of een hobby uitoefenen ... In de rechterkolom som je je energievreters op: een naderende deadline, onverwachte werklast, een volle mailbox, een moeilijke thuissituatie … Bij stress is er een onevenwicht tussen de energiegevers en de energievreters. De energievreters wegen dan zwaarder door.”
Voel je je gestresseerd, overspannen of denk je zelfs dat je een burn-out nadert? Probeer dan eerst je energievreters weg te werken. Los een sluimerend conflict op of praat met je leidinggevende over je workload.
Je energiegevers en -vreters in balans brengen
“Je kan uiteraard niet zomaar al je energievreters elimineren”, verduidelijkt Helga. “Een deadline verdwijnt bijvoorbeeld niet zomaar. Bepaalde copingstrategieën kunnen een uitweg bieden. Bepaal eerst op welke factoren je een invloed hebt. Stel jezelf de vraag wat het ergste is dat kan gebeuren.”
“Naast het aanpakken van je energievreters, kan je ook focussen op je energiegevers. Maak bewust tijd voor leuke of ontspannende activiteiten. Ook zo kan je de balans tussen je energiegevers en -vreters in balans brengen. Een combinatie van energievreters wegnemen en energiegevers toevoegen is het meest doeltreffend.”
Wat als je collega een burn-out nadert?
“Herken je stress- of burn-outsignalen bij een collega? Maak dat dan bespreekbaar”, zegt Helga. “Dat doe je het best met open communicatie, vanuit een persoonlijk perspectief. Geef ook telkens concrete voorbeelden van wat je vaststelt.
Vraag bijvoorbeeld: “Je reageerde nogal geprikkeld op de vraag of je wat langer kon blijven, is er iets aan de hand?” of “Ik merk dat je wat vergeetachtig bent deze week en enkele e-mails vergat te beantwoorden, is alles oké?”. Benoem altijd hoe jij de stresssignalen herkent en wees zo concreet mogelijk. Je kan je bezorgdheid uiten en vragen hoe het met de collega gaat. Hierbij kan je luisterend oor bieden en eventueel vragen wat de persoon zou kunnen helpen.”
“Zelfs als je verkeerdelijk denkt dat er overspannenheid of een burn-out zit aan te komen, doe je nooit iets verkeerd door te vragen hoe het met iemand gaat. Je kan het ook subtieler aanpakken, door zelf je bezorgdheid te uiten: “Het was de laatste tijd heftig op het werk, heb jij dat ook ervaren?”. Stresssignalen bespreekbaar maken is de eerste stap naar een oplossing. Zo laat je de alarmbellen afgaan en weet je collega dat die iemand heeft om erover te praten.”